تاريخچه علم گياهان دارویی
هزاران سال است که بشر دريافته گياهان منابع بسيار خوبي براي درمان بيماري‌ها هستند. در طب بابل که از آن زمان برجاي مانده، صفحات کوچکي که نام داروها را به خط ميخي روي آنها نگاشته‌اند به دست آمده و گوياي آن است که در آن دوران چقدر به گياهان اهميت داده شده و در درمان بيماران از آنها کمک گرفته شده. همچنين در دوران مصريان نيز گياهان اهميت فراواني را براي درمان داشته‌اند. گنجينه‌هاي داروها و ادويه‌ها اين فلسفه را بيان مي‌نمايد که يک جريان مستمر در طبيعت وجود دارد که انسان مي‌تواند با به کارگيري آن روشهاي سحرآميز، آنها را مهار نموده و اين نيروهاي پنهاني را به کنترل درآورد. مواد مؤثر موجود در داروهاي گياهي به دليل همراه بودن آنها با مواد ديگر پيوسته از يک حالت تعادل بيولوژيک برخوردارند، به همین دلیل در بدن انباشته نشده و اثرات جانبي مانند داروهاي شيميايي را ندارند.
از اين رو امتيازات برتري را نسبت به اين‌گونه داروها دارا مي‌باشند و فقط گياهان سمي در اين مورد استثناء مي‌گردند که هرگز نبايد بدون تجويز دقيق پزشک مصرف شوند.
در سالهاي اخير پيشرفت¬هاي بسيار خوبي در زمينه کشت گياهان دارويي صورت گرفته که منجر به توسعه صنعت داروسازي شده و به اين طريق پزشکي مدرن توانسته است بسياري از بيماريهاي غير قابل علاج و غالباً مرگ زودرس را معالجه نمايد. همچنين پزشکان و داروسازان پيوسته در تلاش برای کسب اثرات سودمند گياهان و مواد مؤثر موجود در آنها هستند تا بتوانند با استفاده از بزرگترين گنجينه سلامتي يعني طبيعت، بيماران را شفا دهند.
سابقه درمان بیماریها با گیاهان دارویی به قدمت تاریخ زیست انسان بر روی کره زمین است. انسان به حکم تجربه، علم و اندیشه و جانوران بنا به مقتضیات خود در طول عمر حیات در کره زمین به کمک گیاهان دارویی خود را مداوا کرده و می‌کنند.
طب در خاورميانه
اختراع نوشتن سبب شد تا دانش گياهي نيز ثبت و باقي بماند. اولين نوشته¬ها كه حاوي جزئيات استفاده از گياهان در درمان بيماري ها هستند در لوحه هاي گلي يافت شده در منطقه بين النهرين (عراق امروزي) و پاپيروس مصري مكتوب گرديده¬اند. حدود 3۰۰۰ سال قبل از ميلاد، آشور بانيپال پادشاه سومري¬ها دستور جمع آوري اولين مفردات پزشكي دنيا را صادر كرد كه در آن ۲۵۰ داروي گياهي ليست شده بود. پاپيروس Ebers كه حدود ۱۵۰۰ سال پيش از ميلاد نوشته شده است يكي از مهم ترين نوشته هاي بشر است كه در آن اطلاعات قديمي ثبت شده است. اين نوشته شامل ۸۷۶ نسخه است كه از ۵۰۰ ماده مختلف تشكيل شده است و در آن گياهان زيادي به چشم مي خورد.
تاریخچه گیاهان دارویی
استفاده از گیاهان دارویی به منظور درمان با تاریخ زندگی انسان هم زمان بوده است. انسان در تمام دوران تاریخی چاره ای جز توسل به گیاهان نداشت. اگر چه در نیم قرن گذشته استفاده از داروهای شیمیایی و سنتزی به شدت رواج یافت ولی به سرعت آثار زیان بار آنها بر زندگی آنها سبب گرایش مجدد به گیاهان دارویی گردید، و این نکته که توسل به گیاهان دارویی همواره در طول تاریخ یکی از روشهای موثر درمان بوده است، به خوبی روشن است.
تاریخ طب در کشور ما مربوط به دوره آریایی می باشد و اوستا (۶۵۰۰ ق.م) اولین کتابی است که از گیاهان دارویی سخن گفته است. به نقل از اوستا اولین پزشک ایرانی تریته پدر گرشاسب پهلوان بوده است که از کاربرد گیاهان دارویی و عصاره آنها اطلاع داشته و مقام او در طب نظیر مقام ایمهوتپ (۳۵۰۰ ق.م) در مصر باستان، انقلبیوس در یونان و آسکولانیوس در روم(سه رب النوع درمان) بوده است.
قدیمی ترین گیاه دارویی در طول تاریخ ” هوم” گیاه مقدس آیین زرتشت بوده است. در کتابهای پهلوی هوم را سرور همه گیاهان و استفاده از آن را باعث عمر جاویدان می داند. تاریخ استفاده دارویی از پیاز و ادویه به ۴۵۰۰ ق.م و به نقل از هردوت استفاده از گیاهان دارویی میرح (Commiphora)، کاسیا (Cinnamomu) سیناموم (Cinnamimum Zylanica) آنیز (Pinpimella anisum) مارجورام (Oroganum margorana) در مومیایی کردن اجساد به ۵۲۰۰ ق.م می رسد.
قدیمی ترین کتاب چینی منسوب به شینون (۲۸۰۰ ق.م) ۱۰۰۰ گونه دارویی را شرح داده، ماردوکاپالیدین (۷۱۰ ق.م) ۶۴ گونه دارویی را کشت نموده است، در الواح سومری چگونگی کشت گیاهان را شرح داده، بقراط (۳۷۷ ق.م) کاربرد دارویی ۴۰۰ گونه دارویی را شرح داده است. ظهور دانشمندانی نظیر سقراط، دیوسکورید، رازی، هروی، ابن سینا، ابوریحان بیرونی، جرجانی، خاندان بختیشوع سبب گسترش این علم در جهان گردیدند.
گیاهان دارویی رستنیهایی با تاریخچه جالب توجه و ممتاز هستند. علاوه بر قدمت، گستره نفوذ این گیاهان در تاریخ ادیان و ملتها بسیار شایان توجه است بطوریکه در جای جای حوادث مهم تاریخی، سیاسی، اجتماعی و دینی، این گیاهان قرین توجه بوده و یا منجر به بروز حوادث مهمی شده اند. در بوندهشن (دایرةالمعارف زرتشتیها) به اسامی فرشتگان اداره کننده روزهای یک ماه اشاره شده که با نام گیاهان دارویی انطباق دارد، زعفران و نسترن از آن جمله اند.
در سوره دهر، آیات پنجم و ششم می خوانیم “نیکوکاران عالم در بهشت شرابی نوشند که طبعش در لطف رنگ وبوی کافور است. در تاریخ اسلام، نام یهود بنی قریظه با حوادث مهم صدر اسلام قرین است. در زبان عربی یکی از نامهای درخت اقاقیا، قریظه است. بنی قریظه نام طایفه ای از یهود بوده که در ابتدا به شغل دباغی اشتغال داشته اند و از این گیاه در فرآوری پوست استفاده می کرده اند.
امروزه می دانیم که تاننها گروهی از مواد موثره هستند که در رسوب پروتیین نقش دارند و این اثر باعث خاصیت میکروب کشی، ضد خونریزی و انقباض بافتهای مختلف می شود. بنا براین برای رسوب دادن پروتیین پوست، در دباغی مورد استفاده قرار می گرفته است.
از دیگر گیاهان دارویی سس است که در زبان عطاران و منابع طب سنتی به افتیمون معروف است که نام اخیراز صفت گونه ای در نام علمی آن گرفته شده است. از خواص درمانی این گیاه در درمان بیماریهای دماغی استفاده می شود. علاوه بر منابع طبی در متون ادبی هم از این گیاه نام برده شده است.
با جستجو و دقت درمنابع دینی، تاریخی و ادبی، اسامی گیاهان دارویی، وجوه تسمیه و حوادث مرتبط با این گیاهان به وفور به چشم می خورد. بنابر این در کنار توجه فزاینده ای که به خواص درمانی این گیاهان می شود لازم است جهت آشنایی بیشتر نسل جوان با این وجوه تسمیه بررسیهای جامع تری انجام گیرد و حلقه های مجزای دانش بشری مربوط به گیاهان دارویی انسجام و اتصال بیشتری پیدا نماید.
منبع: rasekhoon.net